Rzeźba antyczna

Wystawa obejmuje zabytki sztuki starożytnej z kolekcji Książąt Czartoryskich ze zbiorów Muzeum Narodowego w Krakowie oraz Rodziny Potockich z Krzeszowic, eksponowane od 1993 do 2016 r. w Arsenale Muzeum Czartoryskich w Krakowie.

Około stu obiektów kultury egipskiej, greckiej, etruskiej i rzymskiej z okresu od XVII w. p.n.e. do IV w. n.e.,w tym rzeźby (posągi, reliefy sarkofagowe, stele) i wyroby rzemiosła artystycznego (m. in. biżuteria, przedmioty kosmetyczne, figurki brązowe i terakotowe, elementy uzbrojenia) wykonanych z fajansu, brązu i metali szlachetnych, drewna i kamienia, zestawionych w układach tematycznych, pozwala na porównanie poszczególnych etapów rozwoju najważniejszych kultur śródziemnomorskich i zjawisk w nich zachodzących. W narrację wystawy włączono kontekst kolekcjonerstwa jako procesu wyboru dzieł sztuki, rozwój rynku kolekcjonerskiego i kształtowania się wiedzy o ocenie i wartościowaniu zabytków w XIX w.

Wystawa eksponowana w latach 2017 – luty 2021

 


EGIPT

 

Figurka z brązu. Egipt - Epoka Późna (VII-IV wiek przed naszą erą)

Figurka Bastet

Figurka bogini Bastet przedstawia jeden z charakterystycznych wizerunków bóstw egipskich łączących ciało ludzkie z głową Świętego zwierzęcia, w tym przypadku kota. Zwierzę to zastąpiło na początku Il tysiąclecia p.n.e. Iwa i określiło łagodniejszy charakter wcześniej niszczycielskiej bogini wojny, której funkcje pelnita tez Sachmet. Bastet nosi długą, obcisła szatę zdobiona rytym wzorem złożonym z szerokich pionowych pasów wypełnionych malymi kółkami i krzyzykami.W zgiętej lewej ręce trzyma menat-egidę zwieńczona kocia głową i tarczą słoneczna, zaś w niezachowanej prawej mogła nieść sistrum. Bogini pelnita funkcję opiekuńczą zwłaszcza w stosunku do ciężarnych kobiet i kotów, które ceniono jako zwierzęta chroniące domostwa od myszy, szczurów i innych szkodników. Jej główne miejsce kultowe znajdowało się w Bubastis, gdzie corocznie odbywały się święta ku jej czci. Oprócz muzyki, śpiewu, tańca oraz składania darów ofiarnych folgowano wówczas piciu wina, przez co Bastet traktowano również jako boginię święta pijaństwa.

 

Figurka z brązu. Egipt - Średnie Państwo (XX-XVII wiek przed naszą erą)

FIGURKA KROCZĄCEGO MEZCZYZNY

Od okresu średniego Państwa niewielkich rozmiarów figurki brązowe przedstawiające zmarłych składane były jako dary grobowe, zaś wizerunki ofiarników deponowano w sanktuariach dla zapewnienia sobie opieki bóstwa. Wykonywano je techniką wosku traconego, przygotowując precyzyjnie woskowy model figurki, który okładano forma glinianą, wypalano dla utwardzenia, a następnie w miejsce rozpuszczającego się w trakcie ogrzewania wosku wlewano płynny braz. Po zdjęciu glinianej fomy dopracowywano w razie potrzeby detale figurki. Statuetka prezentuje kanoniczną poze w sztuce egipskiej charakterystyczną dla przedstawień mężczyzn, Jaka jest postać krocząca z wysuniętą do przodu lewą noga, z jedną ręką opuszczoną wzdłuż ciala a drugą lekko zgiętą. Proporcje ciała mężczyzny są nienaturalne. Płaska sylwetka sprawia wrażenie wychudzonej, bez umięśnienia, co można traktować jako próbę oddania realistycznych cech wyglądu portretowanego. Równie schematycznie oddane są rysy twarzy poziomo ulozone loki peruki i fałdy przepaski.

Pierścień ze złota, skala krystaliczna, Egipt (XVI wiek przed naszą erą)

PIERŚCIEŃ ZE SKARABEUSZEM

Skarabeusze pełniły funkcję amuletu lub pieczęci. Mogły być zawieszane lub osadzane w ruchomej oprawie pierścienia. Wykonywano je z kamienia i fajansu egipskiego odwzorowując postać chrząszcza w górnej części przedmiotu, zaś dolna płaszczyznę zapełniano inskrypcjami hieroglificznymi. W tym przypadku napis glosi: Król Górnego i Dolnego Egiptu" oraz zawiera znaki, które mogą odnosić się do Nebucheperre Intefa, władcy XVII dynastii. Ze względu na liczne potomstwo chrząszczy amulety-skarabeusze traktowano również jako symbol płodności i kojarzono z bogiem słońca Re. Kulka gnoju, która toczy I zakopuje chrząszcz, porównywana była do tarczy słonecznej sunącej po niebosklonie i zachodzącej wieczorem. Stąd określano je zwykle chepri w odniesieniu do imienia boga wschodzącego słońca i odradzania się.

Stela z machoniu, polichromia, Egipt (X-VIII wiek przed naszą erą)

STELA IUFANCHU

Stela, pochodząca prawdopodobnie z Teb, ukazuje przedstawienie zmarłego składającego ofiarę przed obliczem tronującego Re-Harachte, boga słońca wschodzącego. Ma on postać ludzka z głową sokoła, na której spoczywa dysk słoneczny otoczony ureuszem, w skrzyzowanych rękach trzyma berlo heka i bicz. Pomiędzy bogiem a zmarłym stoi stolik ofiarny, na którym piętrzą się wypieki, mięso, warzywa i owoce - artykuły spożywcze zapewniające zmarłemu dostatek pożywienia w zaświatach. Jest to standardowe i obligatoryjne przedstawienie umieszczane nie tylko na stelach, ale też na ścianach grobów prywatnych. Kwiat lotosu symbolizuje odrodzenie. W zwieńczeniu steli mieści się dysk słoneczny na sklepieniu niebieskim wyobrażonym nad nim jako półkolista linia z podporami po wschodniej i zachodniej stronie. Niestarannie wykonana i przemalowana inskrypcja hieroglificzna zawiera formulę ofiarna skierowana do zmumifikowanego boga i do Amona oraz prezentację zmarłego: Zarządca domu Amona, Tufanchu, syn zarządcy domu Amona, Paisa".

Figurka z brązu, Egipt, okres ptolemejski (IV I wiek przed naszą erą)

FIGURKA HARPOKRATESA

Harpokrates to greckie określenie boga Horusa w dziecięcym wieku potwierdzone w inskrypcjach wotywnych z polowy III wieku p.n.e. Figurka ukazuje go na siedząco,na niezachowanym tronie, mocno odchylonego do tylu. Bóg jest nagl, jego lewa ręka przylega do ciała, zaś prawą unosi dotykając ust wskazującym palcem, gestem typowym dla małych dzieci. Głowę okrywa chusta - nemes, na niej spoczywa wystawna korona hemhem, złożona ze wspartych na rogach baranich trzech koron atef zwieńczonych dyskami słonecznymi, z piórami strusimi po bokach. Czołozdobi ureusz, symbol boskiej władzy, natomiast na piersi wisi amulet sercowy, symbol życia. Zgodnie z egipskimi wyobrazeniami dzieci przy prawym uchu spływał niegdyś na ramię lok młodości. Harpokrates byt synem Izydy i Ozyrysa. Mając moc zwalczania zła, które objawiało się w mitologli pod postacią węzy strzegł domów i mieszkające w nich rodziny, a zwłaszcza dzieci.

Figurka z bazaltu, Egipt (I wiek przed naszą erą)

IZYDA Z HORUSEM

Izyda czczona była w Egipcie w Epoce Późnej przede wszystkim Jako matka Harpokratesa. Ich wizerunek powtarzał staly schemat ikonograficzny: Izyda siedzi na tronie ubrana w cienką, długą szatę mocno przylegającą do ciała. Jej głowę zdobi trójdzielna peruka zasłaniająca uszy, a na niej tzw. sepia czapka. Korona składa się z rogów krowich i tarczy słonecznej osadzonych na wieńcu z ureuszy - węży strzegacych królów i bogów, symbolizujących moc i odstraszajacych wrogów. Na kolanach Izydy siedzi maly Horus, którego bogini podtrzymuje lewą ręką, prawą natomiast dotyka piersi. Zgodnie z kanonem sztuki egipskiej Harpokrates nie zwraca się ku matce, siedzi sztywno, lekko odchylony do tyłu. z rączkami ułożonymi wzdłuż ciała. Jest nagl, a jego włosy związane saz prawej strony głowy w tzw. lok młodości. Tron zdobi po bokach ochronny motyw dwóch idących lwów utożsamiających przeszłość, teraźniejszość a także odrodzenie, zaś z tyłu siedem ureuszy Przedstawienia Isis lactans symbolizowało koncepcje powtórnych narodzin, wieczne życie. Zwracano się do niej w potrzebie jak do kochającej matki, ale tez potężnej bogini, która wydala na świat boskiego władcę Egiptu, Horusa.

 


 

GRECJA

 

Rzeźba z marmuru, złoto, Aleksandria? (I wiek przed naszą erą)

GŁÓWKA AFRODYTY ZE ZŁOTYM KOLCZYKIEM

Główka Afrodyty nawiązuje do rzeźby powstałej w II wieku p.n.e. wzorowanej na slynnym posągu Afrodyty Knidyjskiej Praksytelesa. Ze względu na miejsce przechowywania w Muzeach Kapitolinskich w Rzymie typ ten nazywany jest Wenus Kapitolinska. W porównaniu z pierwowzorem rzeźbiarz zmienił układ włosów. Skromna fryzura z lekko sfalowanymi włosami upiętymi w kok nad karkiem zastąpiona została wytwornym uczesaniem, w którym dwa pasma znad czoła ułożono na kształt obręczy na szczycie głowy i związano w kokardę. Pozostale loki Wenus Kapitolinskiej opadaly na plecy. Główka Afrodyty łączy obie wersje: kokarda z włosów wpleciona jest w sfalowane pasma związane w niewielki kok. Marmurowe rzeźby zdobione były dodatkowo polichromią i elementami metalowymi, w przypadku przedstawień kobiet zwykle bizuterią. Kolczyk w uchu Afrodyty nie pochodzi z czasów powstania statuetki. Zastąpiony został rzymską złotą ozdobą w typie petli z tulejka dekorowana granulacją i z zawieszką o kształcie łezki.

Złoty kolczyk w formie łódki powstał na terenie kolonii Greckiej w południowej Italii

KOLCZYK W FORMIE ŁÓDKI

Kolczyk wykonano z dwóch połączonych ze sobą wytłaczanych plytek złotych. Techniką filigranu i granulacji naniesiono na nim centralnie dekorację złożoną z wici roślinnej, skręconych nitek złota, szeregu peretek, ujeta od spodu motywem czterolistnego kwiatu, od którego odchodzi piramidka kuleczek. Zakończenia, lódki" zdobl pas perełek i szereg listków. Kolczyk należy do typu biżuterii, która występuje wśród znalezisk cypryjskich od okresu mykeńskiego (2 polowa II tysiąclecia p.n.e.) i była popularna w okresie archaicznym i klasycznym (VI-V wiek p.n.e.) w różnych częściach basenu Morza Sródziemnego a w IV w. p.n.e, rozpowszechniła się również na terenie Italii południowej. Głównym ośrodkiem produkcji był wówczas Tarent, dobrze prosperująca kolonia grecka. Kolczyki hódkowe należą do standardowego wyposażenia grobowego w tamtejszych pochówkach kobiecych. Ich subtelna forma z finezyjną dekoracją podkreślała młodzieńcze plekno panien, które otrzymywały je najczęściej w posagu ślubnym. Drugi kolczyk z pary zaginął w czasie II wojny światowej.

Figurka z terakoty przedstawia Sylena podstarzałego starca z z bukłakiem na wino, pochodzi z drugiej połowy piątego wieku

FIGURKA SYLENA

Figurka przedstawia jeden z popularniejszych motywów dionizyjskich, jakim jest sylen (podstarzały satyr) z bukłakiem na wino. Jego cechami charakterystycznymi są zarost, łysina, brzydkie rysy twarzy, zadarty nos, pełne wargi i błędne spojrzenie. Zza worka z koźlej skóry widoczny jest wielki brzuch. Sylen siedzi pochylony odpoczywa po uciechach związanych z nieograniczonym korzystaniem z wina. Satyrowie należeli do orszaku Dionizosa, za którym podążali w tańcu niosąc swe pełne bukłaki. Wino było darem boga dla ludzi, lecz jego przygotowanie wymagało nauki. Liczne sceny malarstwa wazowe pokazują jak satyrowie pielęgnują winnicę, zbierają owoce do koszy i wytłaczają w kadziach sok z winnych gron do zagłębionych w ziemi naczyń zasobowych. Po kilku miesiącach fermentacji, na przełomie grudnia i stycznia można było spróbować młodego wina i rozpocząć cykl świąt dionizyjskich. W samym piciu wina Grecy nie naśladowali jednak satyrów. Podczas sympozjonów dopuszczano tylko trunek rozcieńczony wodą, zaś picie czystego wina uważano za barbarzyński zwyczaj. Terakota, Grecja/Italia południowa (2 połowa V p.n.e.)

figurka z brązu, Grecja (początek V wiek przed naszą erą)

FIGURKA WOJOWNIKA

Figurka przedstawia heroizowaną postać walczącego, nagiego hoplity, zgodnie z przyjętą ikonografia greckich wojowników, których często ukazywano bez pancerza. Ciało trzymająca pierwotnie włócznie, gotowa jest do zadania ciosu. Głowę osłania helm typu korynckiego z pióropuszem opadającym na plecy. Pomiędzy napolicznikami i nosalem widoczne są inkrustowane oczy. Formacje hoplitów ukształtowały się w wojsku greckim w VII wieku p.n.e. Walczono w tzw. falangach tworząc zwarte szeregl zołnierzy osłaniających się tarczami. Nieefektywność tej techniki spowodowała jej wycofanie pod koniec IV wieku p.n.e. w wyniku upowszechnienia się falangi macedońskiej korzystającej z lżejszych tarcz i dłuższych włóczni. Figurka stanowiła najpewniej dar wotywny, co poświadczają liczne tego typu znaleziska w Sanktuarium Zeusa w Dodonie. Sposób ukazania hoplity może odnosić się też do przedstawienia tańca wojennego pyrriche.

Dzban z gliny, Grecja (1 polowa IV wieku przed naszą erą)

OINOCHOE Z GRUPY FAT BOY

Dzban oinochoe dekoruje na brzuścu scena z palestry. Mężczyzna zwrócony w prawo, ubrany w płaszcz, trzyma strigile wlewej ręce, przed nim w tle widoczny jest dysk. Drugi nagi również ze strigila w lewej dłoni, stoi przed termą - punktem startowym, zwrotnym lub końcowym na bieżni. Trener - okryty płaszczem mężczyzna po prawej stronie - wyciąga lewą rękę w kierunku termy. Scena pokazuje codzienne zajęcia sportowe chłopców, odbywające się w gimnazjonach i palestrach, založeniach składajacych się z pomieszczeń sportowych otwartych przestrzeni do ćwiczeń. Jednym z wystepujących w nich elementów jest terra, laczona wprawdzie przede wszystkim z bleznia, lecz w malarstwie Wazowym może oznaczać równiez punkt wyrzutu dysku lub oszczepu. Strigile trzymane przez obu chłopców należą do podstawowych utensyliów sportowców. Służyła do oczyszczania ciała po zawodach poprzez zeskrobywanie kurzu i piasku osiadłego na pokrytej oliwą skórze.

Figurka, Terakota, polichromia, Grecja, Tanagra (pocz. III w.p.n.e.)

FIGURKA KOBIETY ZE ZWIERCIADŁEM

W końcu IV wieku p.n.e. warsztaty greckiej miejscowości Tanagra przejely od Aten produkcję figurek terakotowych, określanych od XIX wieku jako , tanagryjki". Przedstawiają one najczęściej stojące lub siedzące młode kobiety, ubrane w długi chiton i okryte mocno sfałdowanym himationem, w charakterystycznej dla tego czasu fryzurze zwanej, melonowa". Figurki przedstawiają ideal urody nieco odmienny od klasycznego, ich strój ma wykwintny fason wykonany jest z cienkich tkanin. Niektóre z kobiet trzymają w dłoni przedmioty codziennego użytku, jak wachlarz lub lustro. Nigdy nie pokazywały domowych czynności, lecz wyłącznie swoje piękno. Figurki składano w grobach ako dary dla zmarłego, ale również w sanktuariach, gdzie pelniły funkcję darów wotywnych, zdobiły także domy. Wysoka jakość wykonania figurek, zastosowanie polichromii, uroda i elegancja kobiet sprawily. że stały się powszechne w calym świecie śródziemnomorskim, zwłaszcza w Italii południowej, Aleksandril. w miastach greckich na wybrzeżach Azji Mniejszej i na północnym wybrzeżu Morza Czarnego.

 


 

 ETRURIA

 

Figurki z brązu, Etruria (1 połowa V w.p.n.e.)

DWIE FIGURKI MĘŻCZYZN

Rozwój metalurgii na terenie Etrurii poświadczają liczne znaleziska przedmiotów brązowych, wśród których znajdują się małych rozmiarów figurki wykonywane pod wpływem wysoko cenionych wzorów greckich. Zapozyczanie motywów bazowało przede wszystkim na licznych wyrobach importowanych w okresie VI wieku p.n.e. Ich popularność wpłynęła na dluzsze powtarzanie elementów stylistycznych zanikających już na terenie Grecji. W sposobie przedstawienia obu postaci męskich widoczne jest nawiązanie do rzeźb ukazujących archaicznych młodzieńców, tzw. kurosów. Cechuje ich sztywność układu ciała, postawa w wykroku i schematycznie opracowana anatomia. Wydłużone proporcje ciała wyzszej figurki wskazują na jej wcześniejsze datowanie, na początek V wieku p.n.e., podczas gdy niższa statuetka oddaje ciało mężczyzny w sposób poprawniejszy, zgodnie z rozwojem sztuki greckiej okresu wczesnoklasycznego. Cechą charakterystyczną rzeźby etruskiej tego okresu jest linearne oddanie detali anatomicznych i układ ciała z opartą na biodrze lewą ręką i wyciagniętą do przodu prawą.

Naczynie z brązu, Etruria (2 połowa III w.p.11.e.)

NACZYNKO KOSMETYCZNE

  Bogate złoża żelaza, miedzi i srebra znajdujące się w Italii środkowej wpłyneły na znaczny rozwój metalurgii na tym regionie już na początku i tysiąclecia p.n.e. a w czasach kultury etruskiej pozwoliły na podniesienie tego rzemiosła do rangi kunsztu. Wyroby brazowe cieszyły się duża popularnością również poza Italia, o czym świadczą importy znajdowane chociażby na terenie Grecji. Balsamaria, czyli naczynka na olejki pachnące, wykonywano z brazu dla bogatszych Etrusek. Ksztalt nie jest przypadkowy i ukazuje głowę bogini Turan (grecka Afrodyta) lub jej towarzyszki bogini Lasy, opiekującej się losem. Obie asystowały przy toalecie kobiet, przy czym Lasa lub grupa bogiń o tym imieniu traktowane były również jako opiekunki ludzi za życia i po śmierci. W czasach rzymskich będą określane jako lary Lekko sfalowane włosy bogini okalające czoło zdobi półkolisty diadem z kółeczkami do zamocowania łańcuszka do zawieszania lub przenoszenia pojemniczka.

Bransoleta, Złoto, Etruria (VII w.p.n.e.)

BRANSOLETA

Złotnictwo było gałęzią rzemiosła rozwiniętą przez Etrusków na mistrzowskim poziomie już w początkowej fazie kształtowania się ich kultury, kiedy nie bez znaczenia pozostawały wpływy i kontakty z ośrodkami fenickimi oraz wschodnim rejonem obszaru śródziemnomorskiego. Z niewyrabowanych grobów pochodzą znakomite przykłady różnego rodzaju bizuterii, w tym bransolety taśmowe dekorowane technika granulacji i filigranu. Oba rodzaje zdobienia wymagaly wysokich umiejętności a także precyzji. Granulację, znaną na Bliskim Wschodzie juz w III tysiącleciu p.n.e., wykonywano z kulek złota o średnicy 1/4-1/5 mm: skręcony, cienki drut cięto na male kawałki a następnie stapiano w tyglu z proszkiem z węgla drzewnego w temperaturze 11000 C. Po ostudzeniu i posortowaniu kulek według wielkości nanoszono je na płytkę złota pędzlem pokrytym klejem organicznym z zawartością miedzi i naładowanym elektrostatycznie. Wzór układano zgodnie z wcześniej wykonanymi liniami rytymi a następnie podgrzewano ozdobę, aby miedź umocowala granulację.

Wyrzeźbiona pokrywa, alabaster, Etruria - Volterra (100-80 p.n.e.)

POKRYWA URNY GROBOWEJ

Pokrywę urny dekoruje przedstawienie półlezącej kobiety wspartej na dwóch poduszkach, wyrzeźbione ze skrótem perspektywicznym, co powoduje niewłaściwe proporcje sylwetki. Ciało okrywa chiton z krótkimi rękawami oraz himation zarzucony na głowę. Szyję zdobi skręcony naszyjnik - torkwes, ramie - bransoleta. W prawej dłoni kobieta trzyma wachlarz. Sposób ukazania zmarłej odwołuje się do bankietu funeralnego i wyobrażenia Etrusków o uczcie oczekującej zmarłych w zaświatach. Urna została wykonana w Volterra, jednym z najważniejszych ośrodków etruskich, gdzie w okresie od IV w. p.n.e. do I w.p.n.e. wytwarzano je z pozyskiwanego w pobliżu miasta alabastru, tufu wulkanicznego i terakoty. Alabaster o cieplym a zarazem połyskujacym odcieniu nadawał rzeźbom wytwornego wyglądu. Urny, wyrabiane masowo, ukazywały typy wizerunków zmarłych, bez oddania cech portretowych.

 


 

 

 CESARSTWO RZYMSKIE

 

Lampka z gliny, Cesarstwo rzymskie (I wiek)

LAMPKA OLIWNA

Dysk lampki oliwnej przedstawia traka, jeden z typów gladiatorów, którego nazwa wywodziła się od grup etnicznych niewolników trafiających do szkół gladiatorów. Trak należał do średniej kategorii walczących. Nosit heim zwieńczony gryfem, rekaw ochronny i nagolenniki, uzbrojony był w długi zakrzywiony nóż I kwadratową tarczę, która ze względu na wielkość nie stanowiła wprawdzie wystarczającej osłony, lecz zapewniała szybkość ruchów na arenie. Rzymianie przejęli zwyczaj organizowania igrzysk gladiatorów od Etrusków, u których brutalne zawody towarzyszyły ceremonii pochówku. Od lll wieku p.n.e. przez kolejnych siedem stuleci rozwijały się szkoły przygotowujące do krwawych starć organizowanych w amfiteatrach. Gladiatorzy wywodzili się z jeńców wojennych, niewolników, przestępców a niekiedy też spośród ludzi wolnych, dla których zapewnienie utrzymania i opieki medycznej było bardziej wartościowe niż ryzyko śmierci. Charakter walki pokazywał najbardziej pożądane przez Rzymian cechy jak siłę fizyczną, odwage, zręczność i obojętność śmierci.

Pierścionek ze złota, karneol, Cesarstwo rzymskle (XIX w.)

PIERŚCIONEK Z GEMMA

Grawerowane kamienie pólszlachetne pełniły funkcje pieczęci, magicznego amuletu, dekoracji lub biżuterii. Ich wartość podkreśla fakt, że już w starożytności stanowiły przedmiot kolekcjonerstwa, zainicjowanego ponownie w czasach renesansu. Popularność gemm oddają liczne nowożytne wyroby rzemieślnicze dekorowane kamieniami antycznymi lub sfalszowanymi, wykonywanymi według starożytnego wzorca lub inwencji twórcy. Gemmy ozdobione wklęsłym przedstawieniem noszą nazwę intaglio. Wykonywano je przy użyciu metalowego rylca do zaznaczenia konturu i wiertel o różnej grubości do usunięcia warstwy kamienia z wnętrza obrysu: w tym przypadku jest to półleżąca, wsparta na naczyniu z wylewającą się wodą personifikacja małoazjatyckiej rzeki Meander opatrzona inskrypcja MAIANAPOC I stojacy obok chłopiec podpisany NAMAC.

Kolczyk ze zlota, kamienie półszlachetne, Kartagina (IV w.)

KOLCZYK

Wśród zabytków ofiarowanych Muzeum Narodowernu w Krakowie przez dyplomatę i konsula generalnego w Tunisie Antoniego Grubissicha w 1913 roku znajduje się kolczyk którego wyjątkowość podkreśla fakt, że zostal znaleziony na terenie Kartaginy. Pomimo doszczętnego zniszczenia punickiego miasta przez wojska rzymskie w 146 roku p.n.e., Kartagina rozkwitła ponownie w czasach Juliusza Cezara (49-44 p.n.e.) stając się drugim najważniejszym ośrodkiem w zachodniej części cesarstwa i stolicą prowincji afrykańskiej. Do pozostałości po rzymskiej historii miasta należy kolczyk wykonany trzech elementów: kubicznego szmaragdu oprawionego w bryle w formie ściętej piramidy, perły oraz owalnego akwamarynu nanizanych na złoty drucik. Pomiędzy nimi jak i u nasady haczyka, znajduje się wianuszek perełek.  

Figurka ze srebra, Cesarstwo rzymskie (poczatek I w.)

FIGURKA MĘŻCZYZNY (GAJUSA CEZARA)

  Figurka wchodziła w skład skarbu odkrytego w 1865 roku na terenie Syrii, zakupionego następnie na aukcji w Paryżu przez księcia Władysława Czartoryskiego. Dzięki rysom portretowym można stwierdzić, że przedstawia Gajusa Cezara (20 p.n.e.-4 n.e.), adoptowanego wnuka cesarza Augusta i jego potencjalnego następcę. W ramach pełnienia funkcji konsula przebywał w Syrii w latach 1-2 n.e. przygotowując wojsko do ostatecznie niestoczonej walki z Partami i przeprowadzając atak na Armenie. Rany odniesione podczas oblężenia Artagiry w 2 roku i śmierć w drodze powrotnej do Rzymu przekreśliły przyszłe zaszczyty. Gajusz ubrany jest w tunikę i toge z kieszeniami większą sinus i mniejszą umbo - widocznymi w formie półkoliście ułożonych fald na wysokości uda i pasa. Tylna część togi okrywa głowę, w sposób wymagany podczas czynności religijnych. W prawej wyciągniętej ręce trzyma fiale, czarke służącą do spelniania ofiary płynnej, tzw. libacji, zaś w lewej zwój papirusu. Na nogach nosi sandaly.

Marmurowe popiersie, Cesarstwo rzymskie (2 połowa I w.)

POPIERSIE KOBIETY

Popiersie skompilowane zostało na początku XIX wieku z dwóch fragmentów rzeźb: naturalnej wielkości głowy datowanej na lata 90-100 oraz biustu z II wieku. Rzymianka o owalnej twarzy i regularnych, idealizowanych rysach nosi efektowną, wysoką fryzurę modną w okresie panowania dynastii Flawiuszy. Powstawała ona w efekcie upięcia nad czołem, na gładko uczesanych i związanych nad karkiem włosach, treski ze spiętrzonych drobnych loczków ułożonych na metalowych drucikach. Modę na tę fryzurę wprowadziła Domicja Longina, zona cesarza Domicjana rządzącego w latach 81-96. Popiersie, do którego dodano głowę, wycięto z posągu Izydy lub kapłanki tej bogini, przedstawionej w postawie stojącej, ubranej w tunikę.chiton ułożony na piersi w drobne faldy z małym dekoltem, szal z frędzlami zawiązany w węzel (tzw. nodus isiacus) i himation (płaszcz).  

Marmurowa stela, Cesarstwo rzymskie (20 p...e. -20 n.e.)

STELA GROBOWA DWÓCH KOBIET

Linearny modelunek rysów twarzy przedstawionych na steli grobowej postaci odpowiada stylowi portretów z okresu póżnej Republiki. Ukazane na niej zostały w wysokim reliefie dwa popiersia kobiet ubranych w tuniki (stola) i płaszcze (pallium) okrywające ich głowy. Ich prawe dłonie spoczywają na sercu. Kobiety noszą uczesanie typu italskiego z pasmem włosów nad czołem zawiniętym w tzw. nodus. Kluczem do interpretacji przedstawienia i stosunków pomiędzy kobietami jest Inskrypcja umieszczona na dolnym obramowaniu steli, która glosi: CALPURNIA SALVIA / CALPURNIA HILARA / [F]URIUS NICEPOER HIC ESIT SITUS / SIBI ET PATRONAE POSUIT EMAGENES Calpurnia Salvia była wolną Rzymianką i patronką Calpurnii Hilary, niewolnicy mieszkającej w jej domu. Po uzyskaniu wolności Calpurnia Hilara pozostała zapewne przy rzymskiej rodzinie, a po śmierci patronki zleciła wykonanie wspólnej steli grobowej. W grobowcu spoczywał również małżonek Calpurnii Salvii, Furius Nicepor.  

Marmurowa rzeźba, Cesarstwo rzymskie (1 polowa II w.)

TORS MESKI W TYPIE DORYFOROSA POLIKLETA

W okresie Cesarstwa Rzymskiego często wykonywano różnego rodzaju kopie greckich posągów wybitnych rzeźbiarzy okresu klasycznego i hellenistycznego. Dzięki temu przetrwały do naszych czasów wyobrażenia niezachowanych, znanych z przekazów pisanych, znakomitych oryginałów. Do takich zabytków należy tors, wyrzeźbiony z początkiem II wieku, wzorowany na posągu z brązu, wykonanym przez sławnego rzeźbiarza Polikleta w połowie V wieku p.n.e. Przedstawiał on Doryforosa, młodego, nagiego mężczyznę niosącego włócznie. W układzie ciała zastosowano zasadę kontrapostu, polegającego na przeciwstawnym obciążeniu kończyn: ciężar ciała spoczywa na nodze prawej, lewa jest odciążona i lekko odsunięta do tyłu, prawa ręka opuszczona wzdłuż ciała a w lewej młodzieniec trzymal włócznie. W odróżnieniu od statycznych posągów okresu archaicznego rzeźba ta wprowadzała nową zasadę kompozycji, ukazywała momentu zatrzymania w ruchu. Proporcje ciała Doryforosa wynikaly z obliczeń matematycznych, opartych na filozoficznych doktrynach pitagorejskich, które nadawały postaci ludzkiej pełna harmonlę.

Marmurowa rzeźba, Cesarstwo rzymskie (poczatek I w.)

TORS MESKI W TYPIE DYSKOFOROSA POLIKLETA

Rzeźba przedstawiała nagiego, młodego mężczyzne, który opierał cięzar ciała na prawej nodze, zaś lewa, lekko ugięta, wysunięta była do przodu. Mocne wygięcie w biodrach, układ lewej ręki z podniesionyrn barkiem i opuszczonej prawej, sposób przedstawienia muskulatury, zwłaszcza płatów piersiowych i mięśni brzucha, widoczna linia kregosłupa oraz szczuple proporcje zachowanego torsu pozwalają umieścić go wśród marmurowych kopii i replik brązowego posagu Dyskoforosa Polikleta. Wizerunek atlety niosącego dysk w lewej ręce był jedna z wczesnych rzeźb artysty (ok. 460 p.n.e.) przedstawiał prawdopodobnie zwycięzcę tej konkurencji. Rzeźba wykraczała poza schemat w zakresie ujęcia tematu, gdyż zawodników rzucających dyskiem ukazywano zwykle tuż przed rzutem (Dyskobol). Typ posągu Polikleta, z głową często o cechach portretowych, cieszył się dużą popularnością w okresie Cesarstwa Rzymskiego.

Rzeźba z brązu, Cesarstwo rzymskie (I w.)

RZEŹBA IZYDY

Rzeźba przedstawia kroczącą boginię Izydę. Jel glowę okrywa peruka, sepia czapka i wieniec z ureuszy. Na ramiona zarzucony ma płaszcz związany na piersi w węzel. Jako bogini magii w lewej. wyciagniętej ręce trzyma węża, w prawej zaś sistrum, które należy do najstarszych i najważniejszych instrumentów perkusyjnych używanych przez kobiety podczas czynności kultowych. Jego forma wywodziła się z wiązek łodyg papirusowych, którymi potrząsano podczas tanca ku czci bogini Hathor. Sistrum składało się z rączki i zasadniczej części w formie kabłąkowej lub naosowej (naos - rodzaj kaplicy), przez która przechodziły luźno zamocowane, lekko wygięte precikl. Tarczki osadzone na nich uderzaly o siebie podczas potrząsania, wydając grzechoczące dźwięki. Kult Izydy, utożsamianej z grecka boginią Demeter, rozprzestrzeniał się od II wieku p.n.e. w miastach portowych basenu Morza Sródziemnego. Jako małżonka Ozyrysa była boginią księżyca, opiekowała się małżeństwem, kobietami oraz portami i żeglarzami. Ze względu na konieczność dostawy zboża z Egiptu do Rzymu traktowana była jako bogini zapewniająca dobrobyt.

 


 

Antyczne rzeźby i obrazy na ekspozycji

Rzeźby i statuetki na ekspozycji

 

Zapraszamy do lektury Gazety Niepołomickiej. W każdym wydaniu GN rocznika 2019 i 2020 znajdują się artykuły przedstawiające kontekst kulturowy prezentowanych obiektów, życie codzienne i czas świętowania Starożytnych, wierzenia, obyczaje czy rozwój nauki.
 

Sobota i niedziela - przerwa techniczna 13:00 - 13:30

Korzystając z naszej strony, wyrażasz zgodę na wykorzystywanie przez nas plików cookies . Zaktualizowaliśmy naszą politykę przetwarzania danych osobowych (RODO). Więcej o samym RODO dowiesz się tutaj.